Vandaag een komma, geen punt!

Na vele discussies omtrent de datum van 19 december 2022, is het toch wel een historische dag te noemen. Een dag waarop minister-president Mark Rutte, namens de Nederlandse regering, excuses heeft aangeboden voor het slavernijverleden. Dit deed hij in het Nationaal Archief in Den Haag, waar Nederland volgens Rutte, hun aandeel in dat verleden onder ogen kan zien.

In zijn toespraak kwamen veel historische feiten naar voren van het grote leed dat tot slaafgemaakten en hun nazaten is aangedaan. Daarnaast liet hij ook een persoonlijke verandering in zijn eigen denken zien. Hij dacht een lange tijd dat de geschiedenis van het slavernijverleden achter ons lag. Maar hij had het mis. Nu ziet hij in dat van eeuwenlange onderdrukking en uitbuiting het ook nu nog op het hier en nu verder werkt.

Op 18 november 2013 zei Mark Rutte: “Je moet altijd rekening houden met gevoelens, maar ‘zwarte piet’ zegt het al, die is zwart. Dus daar kunnen we weinig aan veranderen.” Tijdens de Nuclear Security Summit in 2014 in Den Haag kon Mark Rutte hierop alleen maar zeggen dat zijn vrienden in de Nederlandse Antillen altijd heel blij zijn, omdat ze hun gezichten niet zwart hoeven te schilderen. Terwijl hij, als hij voor zwarte piet speelt, dagenlang de zwarte verf eraf moet halen. In die tijd, voor mij een pijnlijke constatering. Ik weet zelf niet of er hier verontwaardig over werd gesproken.  

Op 4 juli 2014 gaf hij aan dat tradities niet statisch zijn, maar veranderen met de tijd. Gelukkig is hij nu van gedachten veranderd. Op 4 juni 2020 gaf hij aan, toen hij mensen tegenkwam met een donkere huidskleur en kleine kinderen tegen hem zeiden: “Ik voel me ongelooflijk gediscrimineerd omdat die piet zwart is”, dat hij toen dacht: “Dat is het laatste wat je wilt bij het sinterklaasfeest. Over een aantal jaren zullen er bijna geen pieten meer zwart zijn, is mijn verwachting. Het is een volkscultuur die verandert door de tijd onder druk van het maatschappelijk debat.”

De Nederlandse regering biedt vandaag dus excuses. Te weinig hebben de opeenvolgende Nederlandse regeringen na 1863 gezien en erkend dat het slavernijverleden een negatieve doorwerking had en nog steeds heeft. Ik moest hier denken aan de uitspraak van minister-president Jan Peter Balkenende in 2006: “Laten we blij zijn met elkaar! Laten we optimistisch zijn! Laten we zeggen: Nederland kan het weer! Die VOC-mentaliteit, over grenzen heen kijken, dynamiek! Toch?”

Al enige jaren zien we een verandering die ertoe geleid heeft om op deze dag excuses aan te bieden. Rutte erkent dat de aanloop naar deze dag beter had gekund. Maar dat het geen reden moet zijn om dan maar niets te doen. “We moeten met elkaar stappen vooruitzetten. We delen niet alleen het verleden, maar ook de toekomst. Dus zetten we vandaag een komma, geen punt.”

1 juli 2023 zal een heel belangrijk herdenkingsjaar gaan worden. De regering wil vanaf vandaag met alle groepen in overleg, waarin men het verleden wil delen, intensiever wil werken aan meer kennis over het slavernijverleden. Aan meer bewustwording, erkenning en begrip.

Ik moest vandaag weer denken aan de twee verhalen die mijn vader mij een keer vertelde en die enorm veel indruk op mij hadden gemaakt. Het zijn verhalen uit de jaren ’60, waar mijn vader op 7 september 1964 als arbeidsmigrant naar Nederland was gegaan. Met hem gingen er 14 Arubanen en 15 uit Curaçao mee. Zo ging mijn vader werken bij Werkspoor in Utrecht. Hij vertelde mij dat hij een keer met een aantal vrienden uit Curaçao de bus nam. Ze moesten staan, want er was geen plek. Toen hoorde ze een Nederlandse vrouw praten met haar buurvrouw, waar naast ze zat, dat ze benieuwd was of de zwarte kleur eraf zou kunnen gaan. "Ik ga proberen of ik de kleur eraf kan krijgen." En ze pakte de arm van een van de mensen uit Curaçao en begon te wrijven. Waarop ze meteen zei: “Nee, deze krijg ik er niet af! Waar zouden ze vandaan komen?” Men wist in de bus niet dat men alles kon verstaan. Uiteindelijk zei een van de vrienden dat ze alles hadden verstaan. Iedereen in de bus, die het hoorde, stond vol verbazing te kijken. Sommige zelf met een rood hoofd van schaamte. Ze konden niet geloven dat mijn vader en zijn vrienden Nederlands konden verstaan. Uiteindelijk werd de vrouw verteld dat men uit Aruba en Curaçao kwam. In die tijd was men blijkbaar nog onbekend met het contact met mensen uit Curaçao en Aruba.

Maar het verhaal dat mij altijd is bijgebleven is wel het verhaal dat mijn vader vertelde over het werk bij Werkspoor in de jaren ’60. Een verhaal die hij zelf van andere collega’s en vrienden had gehoord. Hier ging het over een persoon uit Curaçao die elke dag tijdens het schaften door een Nederlandse arbeider werd uitgescholden en gepest. Woorden als: “Ga naar je apenland! Ga naar je oerwoud. Wat doe je hier in Nederland? Dit land is voor Nederlanders. Zwarte piet!”

Elke dag werd deze man uit Curaçao tijdens werktijd op verschillende manieren gepest en beledigt. Mijn vader weet niet hoe vaak deze man personeelszaken had gesproken om aan te geven dat het zo niet verder kon. Zo kon hij niet werken. Volgens personeelszaken zou het wel overgaan, hij moest er maar niets van aantrekken. Er werd maar niets aan gedaan en deze man uit Curaçao ging meerdere keren naar de politie. De politie nam hier kennis van en zou de personeelszaken op de hoogte stellen. Maar ook hier werd gezegd dat hij zich er maar niets van moest aantrekken. Ook hier werd er maar niets aan gedaan. De pesterijen bleven.

Tot het moment dat de maat vol was en deze man uit Curaçao een stalen pijp had gevonden en de man hiermee hard op zijn hoofd een klap had gegeven. Deze klap was zo hard dat deze Nederlandse man hierdoor invalide raakte. De man uit Curaçao liep na dit incident naar personeelszaken en vertelde wat hij had gedaan. Elke keer had hij hen gewaarschuwd. Op dat moment werd de politie gemeld, maar die konden niets doen. Volgens de politie was de situatie bekend en had men een oplossing moeten bedenken. De man uit Curaçao vroeg zijn paspoort terug en is hij naar Curaçao vertrokken. Zelf weet ik niet hoeveel ervan waar is aan het verhaal. Maar het verhaal blijft mij altijd bij. Een aangrijpend verhaal.

We kunnen zoals Rutte aangeeft, het verleden niet veranderen, alleen onder ogen zien. Vandaag is er een stap gezet om samen de dialoog, erkenning en heling aan te gaan en te werken aan ons gedeelde geschiedenis.